De Canadese auteur Margaret Atwood zei ooit over verhalen: “You’re never going to kill storytelling, because it’s built in the human plan. We come with it.”

En zo is het. Verhalen zitten in ons gebakken. Verhalen vertellen, ontvangen en onthouden. Verhalen zorgen voor verbinding en geven betekenis.

En in dat betekenis geven zit iets bijzonders. Want eenzelfde verhaal kan verschillende betekenissen hebben, afhankelijk van waar je het licht op laat schijnen. Met één verhaal kun je verschillende verhalen vertellen. 

Ik vertel je een verhaal van mezelf om het te laten zien:

Het is juni 1995. Ik ben negentien jaar oud en in de woonkamer van mijn nieuwe huis schijnt de zomerzon door de openstaande tuindeuren naar binnen. Terwijl buiten in het gras een groepje mussen tjilpt, veeg ik met een bezem de houten vloer. 

Sinds een paar dagen knap ik hier met zeven anderen dit verwaarloosde pand in de stad Groningen op zodat we er samen kunnen wonen. Ik ben vanaf nu het ouderlijk huis uit – iets waar ik me na jaren ruzies en gedoe opgelucht over voel. 

Na een paar intensieve gezamenlijke verhuisdagen ben ik voor het eerst een dagje alleen in dit nieuwe thuis. Of eigenlijk: bijna alleen. Vrijdag, de hond van een van mijn huisgenoten is er ook en omdat ik dat ruige zwarte beest nogal eng vind is er iemand op bezoek om op het dier te passen. 

Terwijl ik met stoffer en blik wat rotzooi uit een hoek veeg, zie ik opeens een gestalte vanuit mijn ooghoeken. In de openstaande tuindeuren staat een man. Hij draagt een legerbroek, heeft schouderlang haar en een wat onverzorgde baard. Onderzoekend kijkt hij de kamer rond.

“Ik hoorde dat hier mensen wonen.” Op zijn legerkisten loopt hij een paar stappen verder naar binnen. “Ik heb geen huis en slaap op straat. Kan ik hier ook wonen?”

Ik kijk naar zijn jas met gaten en weet niet goed wat te zeggen. Tot vorige week woonde ik nog in een dorp. Daar was het thuis misschien niet altijd leuk, maar in het dorp was niemand dakloos en niemand had een jas met gaten.

Ik heb met de man te doen, voel me schuldig en weet tegelijk ook heel zeker dat ik geen ongemakkelijke vreemden in dit verse nieuwe thuis wil. Ik kijk hem aan en hakkel dat alle kamers al bezet zijn.

De man staart terug en frummelt aan een van de zakken in zijn legerbroek. Voordat ik mijn mond open kan doen om nog iets te zeggen, vliegt er iets achter me langs. Het is Vrijdag die zijn tanden in die frummelende hand van de man zet. Een hand met een groot scherp mes erin. 

De man zwaait met het lemmet door de lucht. “Ik kom terug met m’n vrienden. Ik maak jullie allemaal hartstikke dood!” Terwijl hij de grommende hond in de gaten houdt, loopt hij achteruit door de tuindeuren, naar buiten. 

Trillend kijk ik naar Vrijdag. De hondenoppas houdt hem bij zijn halsband vast en kijkt naar mij,  een negentienjarig dorpsjongere die niet snapt wat hier net gebeurde en op het punt staat in huilen uit te barsten. Hij stopt me in een auto en rijdt me naar een vriend in de stad waar ik thee krijg terwijl er mensen gebeld worden.

Als ik die avond weer in m’n nieuwe huis ben, is het vol met mensen. Van vrienden tot vage kennissen, iedereen is gekomen om te blijven slapen. Ik denk terug aan die middag. Aan het enorme mes, de belofte om terug te komen, ons allemaal dood te maken en de angst die ik voelde. 

Terwijl ik in bed lig, zie ik door de openstaande deur van mijn slaapkamer kennissen die in slaapzakken nog wat liggen te kletsen op de overloop. Naast mijn eigen bed liggen drie vrienden over de vloer verspreid en ik weet dat ook in de andere kamers allerlei mensen in slaapzakken liggen. 

Het huis ligt vol en in plaats van bang te zijn, heb ik me nog nooit in m’n leven zo veilig gevoeld. Dit is thuis.

Ik heb dit verhaal jaren verteld tot en met het moment dat de dakloze man met zijn mes zwaaide en riep dat hij terug zou komen en “ons allemaal hartstikke dood zou maken”. Daarna stopte het en het was daarmee een verhaal over hoe een situatie heel bedreigend kan zijn, op een moment dat je het helemaal niet verwacht. 

Een paar jaar geleden realiseerde ik me dat het verhaal daar ook over gaat, maar dat het niet het belangrijkste is. Wat belangrijk was, was wat daarna gebeurde.

Hoe er opeens allerlei mensen via een ketting aan telefoontjes (er bestonden nog geen smartphones en app-groepen) elkaar belden en samen regelden dat ze die nacht kwamen overnachten. Vanzelfsprekend en onvoorwaardelijk.

Het bleek geen verhaal over onveiligheid, maar juist over veiligheid. 

Door het verhaal eerst zelf opeens in een ander licht te zien en het daarna ook een paar keer op die manier aan anderen te vertellen, versterkt die betekenis. Zo werken verhalen. 

Of, zoals hoogleraar narratieve psychologie Gerben Westerhof zegt: “Verhalen zijn krachtige instrumenten om creatief met je eigen leven om te gaan. (…) Ze zijn een bron van creativiteit om een kunstwerk van je leven te maken.”