Toen ik een jaar of negen was fietste ik elke maandagavond naar de muziekschool. Samen met twee andere kinderen speelde ik daar saaie stukjes op blokfluit. 

Nu ik terugkijk, snap ik waarom het zo saai klonk. In ons spel zat geen enkele articulatie. We plakten al fluitend de noten aan elkaar en smeerden onze muziek zo glad als een boterham met pindakaas. Ritmeloos. 

Niet alleen muziek heeft ritme nodig. Ook teksten kunnen niet zonder.

Je kunt een tekst met een matige inhoud pimpen met aandacht voor ritme of je kunt een tekst met een briljant idee verpesten met vlakheid. In het ideale geval versterken inhoud en vorm elkaar. 

Hoe doe ik dat dan met schrijven?

In de muziek creëer je ritme door noten en rusten van verschillende lengtes af te wisselen. In schrijven maak je ritme met de lengte van je zinnen én met de lengte van je woorden. 

Je kunt bijvoorbeeld hele lange zinnen maken zoals deze die maar oeverloos door kabbelen en pas na lange, lange tijd een einde krijgen of toch nog even doorgaan omdat er nog wat informatie bij kan en waar veel woorden in zitten met meerdere lettergrepen.  

Of je schrijft kort. 
Ultrakort. 
Kort in de lengte van je zin.
Kort in de lengte van de woorden. 

De lengte van zinnen en de lengte van woorden doen veel met je tekst. Het leest prettig als je die lengtes afwisselt. Dán krijg je muziek. 

Heb je een voorbeeld?

Jazeker. Lees eens hardop dit eerste stuk uit de roman “Hier” van Joke van Leeuwen: 

“Stamvader kan niet meer staan. Sinds hij vervroegd met pensioen is gestuurd, dijt zijn lichaam ontstuitbaar uit en dragen zijn knieën de kilo’s niet langer. Zijn zoon Bardo heeft al een bed voor hem getimmerd dat bijna de helft van de achterkamer in beslag neemt. Hij wil de dokter van het naburige dorp erbij roepen, maar zijn vader duldt geen dokters aan zijn lijf, hij noemt ze allemaal kwakzalvers. Wantrouwen is zijn werk geweest.” 

Van Leeuwen speelt met de lengte van haar zinnen en de lengte van de woorden. Bijvoorbeeld dat “…duldt geen dokters aan zijn lijf…” Het ritme van die woorden versterkt de inhoud en de sfeer. 

En dat kan ik ook?

Ja, dat kan jij ook. Natuurlijk wordt je met aandacht voor ritme niet opeens een gelauwerd auteur. Maar als je na het schrijven van een eerste versie alles een paar keer hardop leest, zul je horen wat er beter kan.

Te veel lange zinnen achter elkaar hak je dan in tweeën. Te veel korte zinnen plak je even aan elkaar. Je verandert het ene woord voor het andere en alles loopt nét wat lekkerder. 

Hardop lezen is een must voor elke schrijver. Je hoort waar je lezer zal struikelen, je hoort waar je in herhaling valt en je hoort of het lekker loopt. Luister letterlijk naar jezelf. Lees jezelf voor. 

Je kunt met kleine wijzigingen al veel bereiken. Luister bijvoorbeeld eens naar het verschil tussen deze twee zinnen: “Je hoort waar je lezer zal struikelen.” Of: “Je hoort waar je lezer gegarandeerd zal struikelen.” Zo’n verandering gaat niet alleen over inhoud, het doet ook iets met het ritme.

Dus met lengte maak ik ritme?

Ja, maar niet alléén met de lengte van je zinnen en je woorden. In muziek wordt ritme ook niet alleen gecreëerd door afwisseling in de lengte van de noten. 

De rusten zijn minstens zo belangrijk voor ritme en gevoel en ook dát kan in tekst. Hoe? Met witregels op de juiste plek en door af en toe hele korte zinnen te gebruiken. 

Een witregel zorgt er automatisch voor dat je lezer een rust hoort. Als een fluitist die even adem haalt, of als een violist die de strijkstok van de snaren tilt. Rust, stilte, ritme. 

Maar ook een korte zin geeft zoveel nadruk dat de lezer automatisch een pauze voelt. Echt. 

De muziek zit niet in de noten, maar in de stilte ertussen.

Wolfgang Amadeus Mozart

Enneh, die accenten die jij soms gebruikt, is dat ook wat?

Klopt. Als je een zin schrijft, ligt het ritme meestal aardig voor de hand. Als je met aandacht geschreven hebt, zal je lezer de tekst zo in haar hoofd horen als jij het bedoelt.

Maar sóms wil je zéker weten dat je lezer een héle duidelijke klemtoon hoort. Dáár gebruik je dan een accent.

Doe het alleen niet zoals hierboven. Dat is veel teveel. Zet accenten bewust en sporadisch in. Check of ze nodig zijn of dat je ook op een andere manier kunt benadrukken . 

En nu?

De inhoud is de basis van je content. Een waardevolle tip, een interessante gedachte, het verwoorden van je dienstenaanbod. Denk na over wát je wilt zeggen, maar geef die inhoud ook aandacht in vorm.

Verpak je gedachten in fijne woorden en geef ze een prettig ritme. Je doet je lezer er plezier mee. 

---