Ik zou willen dat we in het Nederlands het woord tā hadden. In het Mandarijn betekent dat woord namelijk zowel zij, hij als het.
Tā. Een klein woordje dat ervoor zorgt dat je over mensen en dingen kunt praten zonder bewust of onbewust aan mannen of vrouwen te denken.
Ik was me al lang bewust van de mannelijkheid in onze taal,
maar sinds ik mijn kind elke dag voorlees, merk ik nog pijnlijker hoe hij altijd en overal de norm is – zélfs in dierenverhalen. Eekhoorn en mier van Toon Tellegen? Beide een hij. Kikker en pad van Arnold Lobel? Beide een hij. Rupsje Nooitgenoeg? Een hij.
Ik wil mijn kind niet voeden met dat beperkte mannelijke uitgangspunt. Ik wil ook in het referentiekader, álle mensen horen in het referentiekader.
In mijn eigen gezin kan ik het op het gebied van voorlezen eenvoudig oplossen; ik lees het verhaal gewoon anders dan het geschreven staat. Dieren kunnen net zo goed een zij worden.
In mijn blogs en cursusmateriaal kan ik het ook zelf bepalen, al is het behelpen. Daar schrijf ik zij totdat er ook in onze taal een tā ontstaat.
Is dat niet een beetje overdreven – mensen snappen toch dat “hij” voor iedereen staat?
Nee, dat is niet overdreven. Taal heeft impact op ons wereldbeeld en op ons zelfbeeld. Daar heb je vast minder last van als je degene bent die voortdurend wordt gespiegeld en als eerste wordt genoemd (“man en vrouw”, “Klaas en Esther”, “jongens en meisjes”, “opa en oma”).
Maar als je ergens zelf geen last van hebt, betekent het niet dat er geen probleem is. Mensen dénken misschien dat het geen effect heeft dat hij het uitgangspunt is. Maar dat heeft het wel.
Psycholinguïst Theresa Redl van de Radboud Universiteit onderzocht recent hoe snel lezers het begrijpen als met mannelijke voornaamwoorden zowel mannen als vrouwen worden bedoeld. Als zij proefpersonen deze zin liet lezen: “Iedereen poetste zijn tanden, zelfs een paar vrouwen die al jaren niet meer bij de tandarts waren geweest,” bleek dankzij eye tracking dat mensen mentaal haperen omdat ze na het zogenaamd genderneutrale “zijn tanden” onbewust toch in de war raken als het om vrouwen blijkt te gaan.
Hij en zijn als standaard gebruiken is niet neutraal, het bepaalt ons referentiekader en dat heeft impact.
Pfff… is dat niet supervermoeiend om zo bij je woordkeuze stil te staan?
Het klinkt allemaal misschien ingewikkeld, maar als je je eenmaal bewust bent van de impact en de macht die bij bepaalde woorden horen, is moeite doen niet meer zo moeilijk.
Zo heeft het mij jaren geleden één seizoen wat inspanning gekost om tijdens het Sinterklaasfeest niet meer automatisch te zingen “zijn knecht staat te lachen en roept ons reeds toe”. Het was die moeite meer dan waard.
Als je iets de moeite waard vindt, kun je een automatisme ombuigen.
Maar als jij overal “zij” gebruikt, sluit je toch ook uit in je taal?
Ja – en dat vind ik akelig. Maar zolang er nog geen tā in het Nederlands is, is zij het alternatief dat ik gebruik. Ik zou ook afwisselend zij en hij kunnen gebruiken in mijn blogs en in cursusmateriaal. Maar dan moet ik bij élk voorbeeld nagaan welk geslacht er aan de beurt is en nadenken of ik niet onbewust een vorm kies die een stereotype benadrukt.
En daarbij; met hij en zij zijn we er nog niet. Er zijn tal van mensen die zich geen van beide voelen of juist beide en ook daarom is het tijd voor een woord als tā.
Voor nu kies ik voor zij in mijn copywriting. En spreek ik hierbij nadrukkelijk uit dat ik daar íedereen mee bedoel. Vrouwen, mannen en alles er tussenin en eromheen.
Inderdaad erg jammer dat hier in het Nederlands nog geen mooie oplossing voor is! En dan is het ook nog eens zo dat wij in Nederland, in tegenstelling tot de mensen in België, geen gevoel meer hebben voor het woordgeslacht, waardoor alles hij en zijn wordt (tenzij er ineens een poging tot mooischrijverij wordt gedaan en er naar een onzijdig woord met haar verwezen wordt).
Hey Mattijs,
Klopt, ik betrapte me er zelf nog op gisteren – ik had het over de maan en zei “hij”. Interessant dat de mensen in België daar nog wel gevoel voor hebben.
Hopelijk krijgen wij in het Nederlands ooit een mooie oplossing. En in de tussentijd helpt bewustzijn, erover denken en erover praten denk ik. Met dank aan de gesprekjes die ik er met jou over heb gehad de afgelopen jaren! :~)
Ai, er blijkt iets mis te zijn met m’n comment-functie. Mattijs kon wel reageren (die zal een wondercomputer hebben), maar verder krijg ik allerlei mailtjes van mensen die willen reageren en een foutmelding krijgen.
Er wordt aan gewerkt en ik hoop dat het snel gefixt is. Willen jullie je reacties bewaren? In de mailtjes staan hele waardevolle gedachten en toevoegingen, mooi als die hier voor iedereen te lezen zijn.
Mail me als je een bericht wilt als het gefixt is!
Mooi gezegd: “Vrouwen, mannen en alles er tussenin en eromheen.”
En verder vind ik het een lastige. Ik ken de kracht van taal, en/maar ik ken ook de intentie van taal. Ik hoop dat beide een vergevingsgezind element hebben 😉
Ja, de balans tussen vergevingsgezindheid en “niet-je-schouders-ophalen” is belangrijk. Vergevingsgezindheid hoort er ook bij. Het begint denk ik met bewustzijn en erover praten.
Ik vertelde dit weekend aan mijn man over dit onderwerp. Hij zei dat hij bewust altijd in formele brieven “Geachte mevrouw/heer” schrijft, als compensatie voor de standaard volgorde. En tegelijk vond hij het een eye-opener dat er bij de namen van hetero-stellen altijd de man als eerste genoemd wordt. “Frank en Sandra”, “Paul en Anneke”, “Gerard en Inge”. Ook dat heeft impact en is niet neutraal.
Daarin mogen we vergevingsgezind zijn, want het zit nou eenmaal diep in onze cultuur en de meeste mensen doen het onbewust. Maar het is ook goed om ons langzaam bewust te worden van het effect.
Dank, Ida!
Zou ‘hen’ een alternatief kunnen zijn?
Geen man of vrouw? Dan ben je voortaan een ‘hen’. https://decorrespondent.nl/4748/geen-man-of-vrouw-dan-ben-je-voortaan-een-hen/1050864703020-d399a42e
Ik vind het nog wat lastig om te lezen, maar je ziet het steeds vaker. Al wordt er dan duidelijk iemand met het non-binaire gender aangeduid.
Lastige kwestie!
Ja, het is een zoektocht. Die “hen” vind ik nog lastig omdat “hen” ook iets anders betekent en dat misschien voor verwarring zorgt.
Maar het zou goed kunnen dat het een kwestie van wennen is en dat we over een paar jaar lachen dat we het als zo’n hobbel zagen.
Het is in elk geval mooi en goed dat er aandacht voor is en dat steeds meer mensen zich bewust worden van de impact van dit taalaspect. Als er bewustzijn is, groeit vanzelf de bereidheid en de creativiteit om het anders te doen.
Dank, Ingrid!
Bedankt dat je dit aankaart. Er mag best wat meer ‘zij’ worden gedrukt. Ik maak ook van nabij mee hoe een nongender persoon dit ervaart en het is moeilijk! Bij vertalingen uit het Engels (waar ‘they/them’ veel meer is ingeburgerd om te verwijzen naar een persoon in het algemeen) probeer ik de zinnen waar mogelijk in het meervoud te zetten, zodat ik niet de nare ‘hij of zij’-formulering hoef te gebruiken. Ik hoop dat we er inderdaad aan gaan wennen. Ik gebruik soms ook ‘die’, maar dat komt wel veel informeler over. Gelukkig hoeven we ons in het Nederlands geen zorgen te maken over de bijvoeglijke naamwoorden, zoals in Romaanse (en vele andere) talen!
“De nare hij of zij-formulering”, zo is het maar net, Margreet. Wat je ook kiest, je sluit mensen uit en er zijn mensen die extra hard hun best moeten doen om toch te dingen “misschien bedoelt ze mij ook wel”. Dat is naar.
In het Amerikaans-Engels wordt inderdaad dikwijls “they” en “them” gebruikt als men het over één persoon heeft. Echter, vaak vergist men zich als het in wezen al duidelijk is dat het om een vrouw dan wel een man gaat, zoals in “…a woman had a puppy in their arms.” Dit kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.
Dank voor de aanvulling, Gerard!